Cari Açık Nedir?

Haberlerde karşılaşılan cari açık ifadesi birçok vatandaşın dikkatini çeker. Bu noktada cari açık tanımı merak edilebilir. Cari açık, bir ülkenin dış ticaret dengesini gösteren ekonomi terimidir. Söz konusu ülkenin ithalatının ihracatından fazla olduğu anlamına gelir. Yani bir ülkeye dışarıdan giren mal sayısı, yerelde üretilip yabancı devletlere satılan varlıkları geçtiğinde cari açık ortaya çıkar.

Bir ülkenin cari açık vermesi, dış ticarette ithalata daha fazla kaynak ayırdığını gösterir. O ülkenin dışarıya daha fazla ödeme yaptığını ifade eder. Bu ödemelerin yani ithal edilen mal ve hizmetlerin maliyeti, ülke içinde kazanılan gelirden fazladır. Tüm bu unsurlar, ülkenin ekonomik sağlığını ve dış ticaret performansını belirler.

Cari açığın başlıca nedeni yüksek ithalata karşı düşük ihracattır. Ancak bu durumların ve diğer nedenlerin açıklamasını yapmak, sorunu anlamak ve çözmek adına mühimdir. Cari açık nedenlerini aşağıdaki listede bulmanız mümkündür.

● Yüksek ithalat: Yabancı ülkelerin mal ve hizmetlerine duyulan talebin artması sonucunda gelişir. Yerel üretim eksikliği, iç talebin genişlemesi ve değişen tüketim alışkanlıkları yüksek ithalata sebep olabilir.

● Düşük ihracat: Dış pazarlarda rekâbet gücü düşerse ülkenin ihracat hacmi ve gelirleri azalır. Zayıf performans, dış pazar taleplerini karşılayamamak ve rekâbetçi ürün ve hizmetler sunamamak, bu durumun sebebi olabilir.

● Yatırım açığı: Bir ülkenin yerel tasarrufları, yatırımları finanse etmekte başarısız olursa açık ortaya çıkar. Bu durumda yatırımlar için dış finansman mecburiyeti oluşur. Ülkeye yabancı sermaye girişi, cari açığa etki edebilir.

● Enerji ve hammadde: Bir ülkenin enerji ve hammadde ihtiyacının büyük bir kısmını dışarıdan karşılaması dış ticaret açığı yaratabilir. Özellikle enerji kaynakları stratejik ürünlerdir ve ithalatında yaşanan fiyat artışları ülkeyi zor durumda bırakabilir.

Spekülatif para hareketleri de dış ticaret açığı oluşturan nedenler arasında sayılabilir. Benzer ekonomik, ticarî ve finansal durumlar da bu listeye girebilir. Her ülkenin nedenleri farklı olabilir ve bu faktörlerin kombinasyonu cari açığın boyutunu belirler.

Döviz kuru, bir ülkenin para biriminin dış ticaretteki değerini belirler. Eğer bir ülkenin para birimi değer kaybederse ithal edilen mal ve hizmetlerin maliyeti artar. Çünkü hem yerel para birimi zayıflamış hem de ithalat mallarının değeri yükselmiş olur. Dolayısıyla döviz kuru dalgalanmaları dış ticaret dengesini etkiler.

Krizi fırsata çevirmek mümkündür. Ülkenin para biriminin değer kaybetmesi, ihracat hacmini artırabilir. Dış pazarda gördüğü ilgiyi yükseltebilir. Ancak bu rekâbet avantajını elde etmesi için dış pazarın talep ettiği ürünleri sunması gerekir.

Kontrolsüz büyüme de cari açığa neden olabilir. Çünkü kontrolsüz büyüyen bir ekonomi, taleplerin artmasına yol açar. Artan talepler iç üretimle karşılanamayabilir. Ülke çapında tüketim, yatırım ve harcamalar artabilir. Yabancı mallara duyulan ilgiyi artırabilir. Tüm bu faktörler, yine ithalat seviyesinin yükselmesine yol açar. Sonuç olarak ithalat, ihracatı geçer ve dış ticaret açığı ortaya çıkar.

Enflasyon, ekonominin genel fiyat düzeyindeki sürekli artışı ifade eder. Bu artış sonucunda birim maliyetleri yükselir. Para biriminin satın alma gücü düşer, tüketici fiyatları artar. Bu durum, maliyet enflasyonunu tetikler. Maliyet enflasyonu, üretim giderlerinin yükselmesi demektir. İthalat talebi de maliyet enflasyonuyla beraber artar. İthalat hacminin ihracatı geçmesi yine dış ticaret açığına sebep olur.

Uluslararası pazarda rekâbet edememek, yerel üretim malını yabancı ülkelere satamamak yani ihracat yapamamak demektir. Bu durumda ülkenin ihracat gelirleri zayıflar. Doğal olarak ithalat giderleri ihracat kazancını geçer. Sonuç olarak cari açık meydana gelir.

Ülke, malını satamadığı hâlde dışarıdan ürün almak zorunda kalırsa borçlanma yoluna gidebilir. Dış borçlanma seviyesinin yüksek olması da bir etkendir. Borçların geri ödenmesi gereken faiz ve anapara tutarları, açığı genişletebilir. Böylelikle ortaya çıkan borç servisi gereksinimi, dış ticaret dengesinin bozulmasına sebep olabilir.

Cari açık artması, bir ülkenin ekonomisini olumsuz yönde etkiler. Hatta ekonomik olumsuzluklar sosyal sorunları tetikleyebilir. Finansal cari açık etkilerini genel olarak şu şekilde sıralamak mümkündür:

● Döviz kuru baskısının artması

● Yerel para biriminin değer kaybetmesi

● Dış borçların artması

● Faiz oranlarının artması

● Ekonomik istikrarsızlık riskinin yükselmesi

● Dış finansmanın artması

● Enflasyonun yükselmesi

● Mali disiplinin kaybolması

● İthalat maliyetlerinin artması

Fazla cari açığın daha birçok benzer problem yaratabilir. Bu problemler, aslında aynı zamanda dış ticaret açığının sebepleridir. Yani bu noktada bir kısır döngü söz konsudur. Bu döngüye girmemek için ekonomik planlamaların özenle yapılması önemlidir.

Cari açık hesaplama işlemine ihracat maliyetleriyle başlanır. Öncelikle dış ülkelere satılan mal ve hizmetlerin toplam değeri bulunur. Ardından ithalat maliyeti hesaplanır. Yabancı ülkelerden alınan mal ve hizmetlerin değeri toplanır. İthalat tutarının ihracat varlığından çıkarılmasıyla dış ticaret dengesi değeri elde edilir. Bu sayısal değerin pozitifte kalması, dengeli bir ekonomiye işaret eder. Eğer işlem sonucunda negatif bir doğal sayı çıkarsa cari açıktan söz edilmeye başlanır.

Ekonomik stratejiler geliştirerek cari açık kapatmak mümkündür. Dış ticareti dengelemek için atılabilecek bazı adımlar vardır. Başlıca adımlar şunlardır:

● İhracatı artırmak: Uluslararası pazarları iyi analiz ederek talep oluşturabilecek ürünleri piyasaya sürmek, ihracatı canlandırabilir. Ticarî anlaşmaların genişletilmesi ve üretimdeki verimliliğin artırılması da ihracatı teşvik eder.

● İthalatı yönetmek: İthal ürünlere vergi ve kısıtlamalar getirmek, sıkça tercih edilen yollardandır. Yerli üretimi ve malları özendirmek de doğru bir stratejidir.

● Turizm ve hizmet ihracatı yaratmak: Turizmi geliri elde etmek ve hizmet sektöründe rekâbetçi olmak, cari açık üzerinde en etkili yöntemlerdendir.

Yabancı yatırımcı çekmek de atılabilecek adımlardan biridir. Çünkü bu sayede ülkeye döviz girişi olur. Ancak yabancı finansman yeniden cari açığa neden olabileceği için riskli bir tercihtir. Ekonomik politikaların geliştirilmesiyle dış ticaret açığını üstesinden gelmek mümkündür.

Son 10 yıl için Türkiye cari açık değerlerine bakacak olursak dalgalı bir grafikten söz edebiliriz. Türkiye yıllara göre cari açık verilerini aşağıdaki tablodan inceleyebilirsiniz.

2019 hariç son 10 yılın tamamında Türkiye’de cari açık olduğu görülmektedir. Siz de ülkedeki ekonomik açıkların olumsuz etkilerini kendi bütçeniz adına minimize etmek için Burgan Bank müşterisi olabilirsiniz. Doğru yatırım araçları ve kredi imkânlarıyla finansal hayatınızı güvenle yönetebilirsiniz.

* Sadece bilgi amaçlıdır, banka açısından bir bağlayıcılığı yoktur.